Technika temperowa

Technika tempery chudej, zwanej również jajową lub żółtkową jest jedną z najstarszych technik malarskich obok enkaustyki i fresku, używaną już ok. 1300 lat temu. W okresie od XIV w. powoli wypierano tę technikę na korzyść farb (pigmentów) mieszanych z innymi niż żółtko mediami, np. olejem. Jednak uniwersalność  techniki temperowej przetrwała ze względu na niezwykłą trwałość obrazu malowanego na desce farbami temperowymi – farby nie tracą koloru w przeciwieństwie do farb olejnych, które z czasem ciemnieją. Dzisiaj wielu artystów odkrywa na nową temperę oraz dostrzega piękno starożytnej techniki. Malarze ikon stosują ją do dziś…

Historia samego terminu „tempera” jest bardzo różna – wg Karola Estreichera wywodzi się od łacińskiego słowa temperare, co oznacza mieszać, łączyć płyny oraz ukształcić i powściągnąć. Inne skojarzenie ma Władysław Ślesiński, który uważa, że "tempera" pochodzi od słowa tempus, czyli czas, co może uzasadniać, że farby temperowe szybko schną.

Technika temperowa ma różne odmiany ze względu na sposób sporządzania farby – można stosować samo żółtko, wodę, oleje i żywice. Jednak do pracy przy ikonie zalecane jest samo żółtko z dodatkiem wina białego (wytrawnego) lub piwa i wody. Proporcje żółtka i wina, wody są bardzo różne i jak to zwykle bywa każdy malarz ma swoje „jedynie słuszne” normy. Do wykonania ikony wystarcza mi zwykle 1 żółtko rozcieńczone w proporcjach 1:3 z dodatkiem wina. Przeważnie każda kolejna warstwa powinna być coraz bardziej chudsza, czyli z większym dodatkiem wody.

Pigmenty wykorzystywane w technice temperowej to niezwykle szeroki wachlarz kolorów w postaci proszku. Najcenniejsze i najlepsze to pigmenty naturalne, np. naturalny cynober, lapis lazuli, fiolet kobaltowy i inne. Obecnie używa się wielu syntetycznych pigmentów i tylko od zasobności portfela zależy jakiego rodzaju pigmentów będzie można użyć. Do wykonania ikony potrzeba od kilkunastu do kilkudziesięciu różnych pigmentów. Ciekawostką jest fakt, że niektóre pigmenty należy przed użyciem utrzeć w moździerzu.

Metody malowania to również bardzo szeroki temat – technika temperowa posiada pewne ograniczenia i np. nie można malować impasto, czyli tak aby było widać fakturę farby. Zwykle stosuje się różne techniki ze względu na rodzaj malowanej powierzchni – sankiry, czyli powierzchnie ciała malowanych postaci Jezusa, Świętych czy Matki Bożej można malować laserunkowo (cienkimi, przezroczystymi warstwami) lub tzw. plamą podstawową. Obie metody są dobre i tylko od malarza zależy, którą zastosuje. Podstawowym kanonem techniki temperowej jest malowanie od najciemniejszych do najjaśniejszych warstw aż do kładzenia tzw. blików, czyli najjaśniejszych pociągnięć pędzla.

Jeśli chodzi o narzędzia pracy, czyli pędzle to najlepiej i najzwięźlej określa to Cennino Cennini w swoim traktacie „Rzecz o malarstwie”: Wiedzieć musisz jak masz się brać do roboty, a brać się nie możesz bez pędzli… Używa się w sztuce dwa rodzaje pędzli: pędzle wiewiórcze i pędzle ze szczeciny świńskiej. I właśnie wiewiórcze pędzle są najbardziej polecane do malowania ikon.

Na koniec zwięzłe podsumowanie określające ważną cechę techniki temperowej Kurta Wehlte „Werkstoffe Und Techniken Malerei”: Zasadniczą rzeczą odnośnie tempery w nowym znaczeniu jest to, że zrobiona z nią farba jest mieszalna z wodą, zaś po wyschnięciu jest twarda i nie rozpuszcza się w wodzie.